İsveç ve Finlandiya ‘nın NATO’ya iştiraki konusunda yaşanan buhran 28 Haziran’da Madrid’de NATO Genel Sekreteri Anadolu Yakası Escort Jens Stoltenberg’in teşebbüsüyle gerçekleşen üçlü tepede aşıldı
Türkiye ‘nin ‘terörle mücadele’ konusundaki beklentilerine genel olarak olumlu cevap veren İsveç ve Finlandiya mutabakat muhtırasında örgüt olarak bahsedilen PYD YPG ve Türk Kartal Escort tarafının 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sorumlu tutup terör örgütü olarak nitelediği Gülen yapılanmasına dayanak sağlamayacaklarını beyan ettiler
NATO tepesi öncesi Stoltenberg’in daveti üzerine gerçekleşen toplantıya Cumhurbaşkanı Erdoğan Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Maltepe Escort Niinistö ve İsveç Başbakanı Magdalena Andersson katıldı ve tepede sağlanan uzlaşı üç ülke dışişleri bakanlarının imzaladığı mutabakat muhtırası ile kayda alındı
Bu uzlaşı terörle mücadele konusunda Türkiye ‘nin beklentilerine cevap veren iki İskandinav ülkesine NATO üyeliğinin yolunu açtı ve Madrid Doruğu açısından kıymetli bir muvaffakiyet olarak değerlendirildi
13 Mayıs’tan 28 Haziran’a uzanan bu süreçte Türkiye başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere sık aralıklarla ve kamuoyu yaratacak halde İsveç ve Finlandiya’yı teröre takviye vermek le suçladı
Ayrıca önde gelen NATO ülkelerini de Türkiye ‘yi terörle çabada yalnız bırakmakla suçlayarak İsveç ve Finlandiya’dan beklentilerinin haklılığını güçlendirmeye çalıştı
Yine bu periyotta İsveç ve Finlandiya’da PKK yanlısı şovların düzenlenmesi ve buna Türkiye ‘nin sert yansısı süreci zorlaştıran gelişmeler oldu
NATO Genel Sekreteri nasıl bir rol oynadı
Müzakere sürecinin başlatılması yürütülmesi ve sonuçlandırılmasında NATO Genel Sekreteri’nin oynadığı rol tüm tarafların üzerinde mutabık kaldığı bir tesir yarattı Stoltenberg’in 25 Mayıs’ta Ankara’da başlayan Türkiye İsveç Finlandiya müzakerelerini Brüksel’e yani NATO karargâhına taşıması görüşmelerin seyrini olumlu tarafta değiştirdi
Türk tarafının İsveç ve Finlandiya’ya 25 Mayıs’ta ilettiği talep listesinin 28 Haziran’da imzalanan mutabakat muhtırasına dönüşmesi sürecinde de Stoltenberg’in diplomatik tesiri gözlenen bir öge oldu
70 yıllık bir NATO üyesi olarak Türkiye ‘nin ittifak için değerini sıklıkla lisana getiren ve öne sürdüğü çekincelerin karşılanması gerektiğini vurgulayan NATO Genel Sekreteri bu telaffuzuyla ittifak içinden Türkiye ‘ye gelebilecek olumsuz yaklaşımları engellemiş oldu ve ve ittifaka katılmak isteyen iki İskandinav ülkesinin somut adım atma zorunda olduğunu ortaya koydu
Stoltenberg bu süreçteki yaklaşımıyla Ankara’dan sık sık övgü aldı ve sürecin olumlu gelişmesini sağladı
Bu süreçte olumlu rol oynayan ülkeler ortasında İngiltere ve NATO Tepesi’ne mesken sahipliği yapan İspanya sayılıyor İsveç ve Finlandiya ile yürütülen müzakerelere taraf olmamakla bir arada İngiltere buhranın Madrid Tepesi’nde aşılması için hem telkinde bulundu hem de teklifler gündeme getirdi
NATO’nun iki İskandinav ülkesini içine alarak genişlemesine güçlü dayanak veren ABD son güne kadar sürecin dışında kalmaya ihtimam gösterdi ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Jack Sullivan muhataplarıyla görüşmeler yaptı En üst seviyede temas ise ABD Lideri Joe Biden’ın Erdoğan’ı Madrid’e hareketinden evvel aramasıyla gerçekleşti
Reuters’a nazaran Biden bu telefon görüşmesini İsveç ve Finlandiya’nın talebi üzerine yaptı Ajansa konuşan bir ABD’li yetkili Washington’ın kapalı kapılar gerisinde bir rol oynadığını ayrıyeten Türkiye ‘nin gelişmiş savaş uçağı talebinde ısrar etmediğini de kaydetti
Mutabakatta hangi ögeler ön plana çıktı
10 unsurluk mutabakat muhtırasının 4 hususunda yer alan Müstakbel NATO müttefikleri olarak Finlandiya ve İsveç ulusal güvenliğine yönelik tüm tehditlere karşı Türkiye ‘ye tam takviye verirler Bu çerçevede Finlandiya ve İsveç PYD YPG ve Türkiye ‘de FETÖ olarak tanımlanan örgüte takviye sağlamayacaklardır tabiri Türkiye ‘nin terör örgütü olarak nitelediği PYD YPG ve FETÖ sözlerinin kayda geçirilmesi açısından kıymetli görülüyor
İsveç ve Finlandiya’nın terör örgütü olarak nitelemediği bu yapılardan yalnızca örgüt olarak bahsedilmesi ise dikkat çekiyor
Her iki ülke yetkilileri de daha evvel yaptıkları açıklamalarda YPG’ye dayanak vermediklerini Türkiye ‘nin argümanlarının bilakis silah yardımı yapmadıklarını kaydetmişlerdi
Mutabakat muhtırasının 5 unsuru PKK’nin bu ülkeler tarafından terör örgütü olarak tanınması konusunda Türkiye ‘nin beklentilerini söz ediyor
İsveç ve Finlandiya zati AB terör listesinde yer alan PKK’yi terör örgütü olarak görüyor
Bu nedenle PYD YPG’nin PKK’nin bahsedildiği paragraf yerine başka paragrafta yer alması iki ülkenin resmi siyaseti açısından tutarlılık gösteriyor
Metinde yer alan Finlandiya ve İsveç PKK ve başka tüm terörist örgütlerin bunların uzantılarının faaliyetleri ile iltisaklı kuruluşlar ve paravan örgütler içerisinde yer alan yahut bu terör örgütleriyle irtibatı bulunan şahısların faaliyetlerini engelleyeceklerini taahhüt eder cümlesi Türkiye açısından PYD YPG’yi işaret ediyor
Ancak açık bir halde PYD YPG denmemesinin İsveç ve Finlandiya açısından bir bağlayıcılık doğurmadığı değerlendirmelerine neden oluyor
Türk yetkililer ise 5 unsurda PYD YPG isminden bahsedilmemesinin değerli olmadığını zati sık sık isim değişikliği yaptığını anımsatıyorlar
Silah ambargosu kalkıyor mu
Mutabakat muhtırasında yer alan en somut başlıklardan biri iki İskandinav ülkesinin Türkiye’ye uyguladığı silah ambargosunu sona erdirmesiyle ilgili
İsveç ve Finlandiya Türkiye’nin 2019’da Suriye’nin kuzey doğusunda gerçekleştirdiği askeri operasyona reaksiyon olarak silah satışını askıya almışlardı
Metinde bu mevzu Türkiye Finlandiya ve İsveç ortalarında artık hiçbir ulusal silah ambargosu bulunmadığını teyit ederler İsveç NATO müttefiklerine yönelik olarak silah ihracatına ait ulusal mevzuatını tadil etmektedir Gelecekte Finlandiya ve İsveç’ten yapılacak savunma sanayii ihracatı Müttefik dayanışmasına ve Washington Mutabakatı’nın 3 Unsuru’nun ruhuna ve lafzına uygun biçimde yürütülecektir kelamlarıyla yer alıyor
Washington Antlaşması’nın 3 hususu Taraflar tek tek ve ortaklaşa olarak daima ve aktif öz yardım ve karşılıklı yardımlarla silahlı bir atağa karşı kişisel ve toplu direnme kapasitelerini koruyacaklar ve geliştireceklerdir taahhüdüne yer veriyor
Belgenin 8 ve 9 hususları mutabakat uyarınca Türkiye İsveç ve Finlandiya’nın bundan sonra atacakları adımları içeren uygulama detaylarını kayda geçiriyor
Bunlar ortasında terörizm ve örgütlü hatalar konusunda güvenlik ve istihbarat dahil her seviyede diyalog ve işbirliği düzeneğinin oluşturulması ve Finlandiya ve İsveç’in terörle çabada NATO dokümanlarıyla uyumlu davranıp mahallî mevzuatlarını bu doğrultuda güçlendirme taahhüdü yer alıyor
İade süreci işleyecek mi
Ankara’nın her iki ülkeden talepleri ortasında topraklarında yaşayan ve Türkiye’nin ‘terör zanlıları’ olarak gördüğü şahısların iade edilmesi de yer alıyor Bu mevzuya da 8 unsurda şöyle değiniliyor
Finlandiya ve İsveç Avrupa İade Sözleşmesi’yle uyumlu biçimde Türkiye tarafından sağlanan bilgi kanıt ve istihbaratı dikkate alarak Türkiye’nin terör zanlılarına dair hudut dışı yahut iade taleplerini acilen ve bütün boyutlarıyla sürece koyacak ve Türkiye’yle iade ve güvenlik işbirliğini geliştirmek için gerekli ikili ahdî düzenlemeler yapacaklardır
Belgenin imzalanmasının akabinde açıklama yapan Adalet Bakanı Bekir Bozdağ bu mutabakat uyarınca Finlandiya ve İsveç’e daha evvel gönderilen iade evraklarıyla ilgili hatırlatma yazısının yazılacağını bu kapsamda Finlandiya’dan 12 İsveç’ten 21 kişinin isteneceğini kaydetti
İade süreçlerinin uygulanabilmesi için talep eden tarafın gönderdiği evrakın hukuka uygun halde hazırlanması ve sabit kanıtlarla desteklenmesi gerekiyor Ayrıyeten iade taleplerinin siyasi münasebetlerle oluşturulmamış olması Avrupa İade Kontratı’nda de yer alan bir ölçüt
İnsan hakları konusundaki hassaslıkları bilinen İsveç ve Finlandiya’nın Türkiye’nin iade taleplerini mutabakat muhtırasında da yer alan bilgi kanıt ve istihbaratı dikkate alarak değerlendireceği öngörülüyor
PKK’n i n faaliyetlerine ait soruşturma başlatılabilir mi
Sekizinci hususta yer alan değerli bir başlık da PKK’nin faaliyetlerinin sonlandırılmasına ait
Finlandiya ve İsveç’in PKK’nin kendisi ve temaslı küme ve paravan örgütleri olarak nitelenen yapıların para toplama ve eleman devşirme olarak sıralanan faaliyetleri hakkında yasak getireceği ve soruşturma açılacağı taahhüdü her iki ülkenin somut adım atmasını gerektiriyor
İsveç ve Finlandiya terör örgütleri olarak tanımlanan yapılanmaların propagandasını engellemeyi de taahhüt ediyor
Mutabakat muhtırasında İsveç ve Finlandiya’nın Avrupa Birliği’nin AB PESCO ismiyle bilinen Daimi Yapısal İşbirliği Savunma Mutabakatı’na Türkiye’nin iştiraki ile AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Siyaseti en geniş halde dahil edilmesine takviye vereceği de kayda geçiriliyor
Ancak bu düzeneklere Türkiye’nin iştiraki konusunda başta Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti olmak üzere birçok AB ülkesinin karşı çıkıyor olması bu hususun uygulanabilirliğini zora sokuyor
Türkiye İsveç ve Finlandiya’nın tüm bu adımları yaşama geçirmek için dışişleri içişleri adalet bakanlıkları ile istihbarat ve güvenlik kurumlarının iştirakiyle Daimi Ortak Sistem oluşturacakları kaydediliyor
Ankara’nın bu mekanizmayı Madrid Tepesi sonrasında İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerinin TBMM onayına sunulacağı vakte kadar geçecek müddette mutabakat muhtırasında yer alan ögelerin uygulanması konusunda aktif bir araç olarak kullanmayı planladığı kaydediliyor
Dokuz hususta tabir edilen taahhütlerin sonunda Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin kapısını açan taahhüdü ise metnin sonunda yer alıyor
Türkiye NATO’nun Açık Kapı siyasetine uzun vakittir devam eden dayanağını teyit eder ve Madrid Doruğu’nda Finlandiya ve İsveç’in NATO üyesi olmak üzere davet edilmelerine dayanağını tabir eder