Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi, Keneler ve Kene Kaynaklı Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı Sorumlusu Doç. Dr. Ömer Orkun, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi’ne (KKKA) yol açan keneden korunma ve kene tutunmasına ait gerçek bilinen yanlışları anlattı.
KENELER YAPI OLARAK ZİYANLI DEĞİL
Doç. Dr. Ömer Orkun, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kenelerin dünya genelinde karasal her ortamda görülebilen, mecburî kanla beslenen canlılar olduğunu, her yıl çok sayıda insan ve hayvanın kene kaynaklı hastalandığı yahut hayatını kaybettiğini söyledi. Kenelere ait dezenformasyonun kene kadar tehlikeli olduğuna işaret eden Orkun, “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi için çok yaygın kullanılan ‘Keneden zehirlendi’ terimi aslında çok yanlış. Zira bir eklem bacaklının konağını zehirlemesi için zehrinin olması, örümcekler, akrepler ve arılarda olduğu üzere bu zehri aktarması lazım. Kenelerde o denli bir yapı yok” dedi.
TUTUNACAĞI CANLININ BEDENİNE AYAĞINDAN TIRMANIR
Orkun, Türkiye’deki KKKA virüsünün ana vektörü ile kimi bölgelerde yüzde 90’ın üzerindeki insan olaylarının sorumlusu kene çeşidinin “Hyalomma Marginatum” olduğunu söz etti.
Kenelerin insan ve hayvanlara iki “strateji” kullanarak geldiğini anlatan Orkun, “pusucu kene” denilen kümenin, otların üzerinde pasif halde bekleyip, temas ettiği insan yahut hayvanın bedenine tırmandığını anlatan Orkun, “KKKA vektörü avcı bir kenedir. Bu kene avını beklemiyor, yerde saklanıyor, etraftan birinin geçtiğini fark ettiği anda çıkıp saldırıyor. Bu çeşit, insan yahut hayvanı metrelerce takip edebiliyor. Tarlanın neresinde olursanız olun sizi bulabiliyor. Keneler yerden yürüyerek gelir. Uçmazlar, ağaçlara tırmanmazlar. Tutunacağı canlının bedenine ayağından tırmanır.” diye konuştu.
KENEYİ ÇIKARMAK PROFESYONELLİK İSTEMEZ
Doç. Dr. Ömer Orkun, kenenin tutunmaması için bedende öncelikle paçalar ile bel bölgesini kapatmak gerektiğini belirterek, koltuk altı, saçlı deri ve genital bölge üzere görünmeyen yerlere tutunabilen kene cinslerinden ve yol açabilecekleri hastalıklardan bedeni dikkatli biçimde denetim ederek korunabileceğini anlattı. Orkun, bedende fark edildiği anda keneyle ilgili yapılması gerekenlere ait şunları kaydetti:
“Keneyi bedeninizde tespit ettiğinizde yapılacak en değerli şey keneyi çıkarmak. Maalesef medyada birtakım haberlerde ‘Keneyi kendi çıkardı öldü, ‘Keneyi kendiniz çıkarmayın’ üzere dezenformasyonlar mevcut. Keneyi çıkarmak profesyonellik istemez. Buradaki temel nokta keneden bir an evvel kurtulmak, yani sizden kan emmesini engellemektir. Kene vektör bir kene olabilir, hatta içinde virüs olabilir lakin siz keneyi çok erken bir vakitte çıkarttığınız için çok kolay bir biçimde hastalıktan korunmuş olursunuz. Buradaki değerli nokta elinize bir şey giyerek, keneyi patlatmadan tek kesim halinde çıkarmaktır.”
PATLAYAN KENE İÇİN ELDİVEN UYARISI
Kenenin patlaması halinde eldeki rastgele bir yaradan ve çatlaktan, içerisindeki virüs yahut öbür patojenleri bulaştırma riski bulunduğunu aktaran Orkun, bunun için eldiven giyilebileceğini, cımbız, ip ya da poşet kullanılabileceğini, toprakta olunması durumunda hiçbir şey bulunamazsa yaprakla bile kenenin çıkarılabileceğini belirtti.
Kenenin insan bedenine gömüldüğüne ait söylentilerin de gerçek olmadığını aktaran Orkun, “Kenenin ‘vücuda gömülmesi’ üzere bir durum yok. Yalnızca ağzının ucundaki bir yapı bedene girmektedir. Şayet tam olarak çıkaramayıp, kenenin ağzını koparıp içeride bırakırsanız, bunun size hastalık bulaştırmasıyla bir kontağı yoktur. Bu durum birçok hadisede kıymık batmasından öteye geçmeyecektir. Zira hastalık etkenlerini barındıran organ, kenenin gövdesinde bulunmaktadır.” bilgisini verdi.
“Kenenin ‘anında öldürmesi’ üzere bir şey de yok.” diyen Orkun, “Çünkü virüs, kene kan emmeye başlar başlamaz çabucak tutunduğu canlının bedenine aktarılmıyor. Kimileri için 48 saat gerekli. KKKA için ise en az 12 ila 24 saat gerekiyor.” dedi. Orkun, Türkiye’de daha evvel bu hastalığın görülmediği ve “biyolojik terör”le ülkeye getirildiğine ait açıklamalar yapıldığını kaydetti. Doç. Dr. Ömer Orkun, “Bu hastalığı taşıyan kene bizim yerli ve faal kenemiz. Çok uzun yıllardır burada olan bir kene ve bu canlı için Anadolu habitatı çok uygun. Yani kenenin dışardan gelme üzere bir durumu yok. Buradaki nokta, hastalığı kimi bölgelerde kabul etmemek oluyor. Bu yüzden önemli ihmaller kelam konusu olabilmekte. Bu da insan vefatlarına sebep olabiliyor.” dedi.
ÇİFTLİK SAĞICILARI KENEYİ ÇIPLAK ELLERİYLE PATLATIYOR
Orkun, “Türkiye’de kuş gribi olayları sonrası kimi kuş çeşitleri ve kanatlılar itlaf edildiği için kenelerin arttığı” kanısının da bilimsel hiçbir takviyesi olmadığını söyledi.
Sığırlar ve yaban tavşanlarının bilhassa KKKA’nın ana vektörü olan kene kümesinin tabiattaki varlığını, devamlılığını ve artışını destekleyen konaklar olduğunu bildiren Orkun, “Sığırlar ve yaban tavşanlarını yok edelim” noktasında da olunmaması, bu ve öbür hayvanların rollerinin çok uygun ortaya çıkarılması gerektiğine işaret etti. Kenelerle ilgili bir öbür yanlışı da çiftlik hayvanlarını sağan şahısların yaptığını lisana getiren Orkun, şöyle konuştu:
“Hyalomma Marginatum sığırların göğüs bölgesini çok sever. Çiftlik hayvanlarını sağan şahıslar, sağım sırasında gördükleri keneleri çıplak elleriyle patlatıyor. Biz birtakım hadiseleri bu formda görebiliyoruz. Kene tutunması olmuyor. Kene size tutunmasa bile içerisinde virüs olan bir keneyi elinizle patlattığınızda gövdesinde bulunan virüsler ellerdeki çatlak ve yaralardan içeri girebiliyor yahut gözünüze sıçrattığınızda gözden enfeksiyon kapıyorsunuz. Kenenin muhakkak bahsettiğimiz yanlışsız formüllerle uğraşı gerekiyor.”