Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün isteğiyle Türk Lisanı Tetkik Cemiyeti ismiyle 12 Temmuz 1932’de kurulan ve Escort Sarıyer daha sonra Türk Lisan Kurumu ismini alan cemiyet Birinci Türk Lisan Kurultayı nı 26 Eylül 5 Ekim 1932 tarihlerinde yaptı
Yaşamı boyunca Türk lisanına kıymet veren Atatürk daha Türk Lisanı Silivri escort bayan Tetkik Cemiyeti kurulmadan görüşlerini çeşitli yerlerde lisana getirdi
2 Temmuz 1932’de başlayan ve 11 Temmuz’da sona eren Birinci Türk Tarih Kongresi nin sonraki günü Çankaya’da dilcilerin de katıldığı toplantı sonunda Topkapı escort Atatürk Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti üzere bir de ona kardeş bir lisan cemiyeti kuralım İsmi Türk Lisanı Tetkik Cemiyeti olsun talimatını verdi
Cemiyet birebir gün 12 Temmuz 1932’de kuruldu Cemiyetin kurucuları hepsi milletvekili ve devrin tanınmış edebiyatçıları Samih Rifat Başkan Ruşen Eşref Ünaydın Celal Sahir Erozan ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu beyefendiler oldu Hedefi Türk lisanının öz hoşluğunu ve zenginliğini meydana çıkarmak onu yeryüzü lisanları ortasında bedeline yaraşır yüksekliğe eriştirmek diye belirlenen Cemiyet 26 Eylül 5 Ekim 1932’de Dolmabahçe Sarayı’nda Birinci Türk Lisanı Kurultayı’nı topladı
Bu birinci kurultayın açılışı 27 Eylül 1932 tarihli Vakit gazetesinde şöyle yer aldı
Dilcilerin yanı sıra muharrirlerin her meslekten aydınların halk temsilcilerinin katıldığı kurultayda çalışma kolları kuruldu
Ahmet Cevat Emre Sözlük Terim Kolu başkanlığına Ragıp Hulusi Özden Derleme Kolu başkanlığına Hasan Ali Yücel Lenguistik Filoloji Kolu başkanlığına İbrahim Naci Dilmen Yayın Kolu başkanlığına getirildi
Cemiyet 1934’te yapılan kurultayda Türk Lisanı Araştırma Kurumu ismini aldı 1936’daki kurultayda ise ismi bugünkü Türk Lisan Kurumu TDK olarak değiştirildi
Atatürk vefatından kısa müddet evvel yazdığı vasiyetname ile mal varlığını TDK ile Türk Tarih Kurumuna TTK bıraktı TDK ve TTK 1982 Anayasası ile oluşturulan Atatürk Kültür Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu na bağlandı
Mevlana Celaleddin i Rumi dünyaya geldi
Fikirleriyle insanlığa ışık tutan Mevlana Celaleddin i Rumi 30 Eylül 1207’de Horasan’ın Belh kentinde doğdu
Karaman’a 1222 yılında gelen Hazreti Mevlana ömrünü Hamdım piştim yandım kelamlarıyla özetledi Tasavvuf dünyasında şiirleri ve niyetleriyle bir çığır açan Mevlana mevt gününü yeniden doğuş günü olarak kabul etti Allah’a kavuşacağı için mevt gününü düğün gecesi manasına gelen Şeb i Arus diye tanımlayan Mevlana 17 Aralık 1273 tarihinde Hakk’ın rahmetine kavuştu
İstanbul’un düşman işgalinden kurtarılması
Milli Uğraş ile 2 Ekim 1923’te İtilaf Devletleri birliklerinin İstanbul’u terk etmesiyle büyük muvaffakiyet elde edildi
13 Kasım 1918’de geldikleri İstanbul’u 16 Mart 1920’de büsbütün işgal eden İtilaf Devletleri’nin son birlikleri Dolmabahçe rıhtımından gemilere binerek 2 Ekim 1923’te kenti terk etti
Belli başlı öteki olaylar
26 Eylül
1669 Girit Adası Türk egemenliği altına girdi
1887 Emile Berliner gramofonun patentini aldı
1907 Yeni Zelanda İngiltere’den bağımsızlığını ilan etti
1932 Birinci Türk Lisan Kurultayı toplandı
1960 Küba önderi Fidel Castro 4 saat 29 dakika ile BM tarihindeki en uzun konuşmayı yaptı
1961 Orgeneral Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi
1984 Çin ile İngiltere Hong Kong’un 1997’de Çin denetimine geçmesi konusunda anlaştı
1989 Vietnam’daki son ABD askerleri Kamboçya’dan ayrıldı
1999 Devlet İstatistik Enstitüsü 17 Ağustos zelzelesinin konutlara 2 1 milyar dolar hasar verdiğini açıkladı
1999 Ankara Ulucanlar Kapalı Cezaevi’nde jandarmanın tünel kazıldığı ihbarının akabinde arama yapmak istemesi üzerine çıkan olaylarda 11 tutuklu ve hükümlü öldü 20 tutuklu ve hükümlü yaralandı
2010 Türkiye’de birinci kol nakli yapıldı Doç Dr Ömer Özkan ve grubu trafik kazasında ölen bir kişinin iki kolunu kolları bulunmayan bir şahsa nakletti
2011 Manisa’nın Salihli ilçesinde yaşayan 121 yaşındaki Dünyanın en yaşlı kadını Gaışhıkaan Sıhıkaan konutunda hayatını kaybetti
2017 YÖK’ten üniversite imtihanında Yükseköğretime Geçiş İmtihanı YGS ve Lisans Yerleştirme İmtihanları LYS ayrımının ortadan kalkacağı yükseköğretim programlarına sayısal sözel eşit yük ve lisan puanlarıyla girileceği bildirildi
2017 Suudi Arabistan Kraliyet Divanının yayınladığı kararnameyle bayanların da ehliyet alarak araç sürmesine imkan tanındı Ayrıyeten birinci defa bir bayan belediye lider yardımcısı olarak atandı
2019 Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın 2 Ekim 2018’de vatandaşı olduğu Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğunda vahşice katledilmesinin sorumluluğunu üstlendi
27 Eylül
1529 Yasal Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana’yı kuşattı
1538 Kaptanı Derya Barbaros Hayrettin Paşa Cenevizli Amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasına karşı Preveze Deniz Zaferi’ni kazandı
1922 Yunan Hükümdarı I Konstantin Anadolu hezimeti sonrasında tahtını terk etmek zorunda kaldı
1931 1930’da Türkiye’nin de iştirakiyle birinci kere resmi nitelik kazanan Balkan Oyunları’nın ikincisi başladı
1951 Kurtuluş Savaşı’nın kahramanlarından Yörük Ali Efe Nazilli’nin Kavaklı köyünde öldü
1961 Suriye’de askeri darbe oldu Yeni hükümet Birleşik Arap Cumhuriyeti’nden ayrıldığını ilan etti Türkiye Suriye’nin yeni hükümetini tanıdı
1970 Arap Tepesi Mısır’da toplandı Ürdün Hükümdarı Hüseyin ile Filistin Kurtuluş Örgütü FKÖ önderi Yaser Arafat ateşkes mutabakatı imzaladı
1971 Türk İran demiryolu çizgisi Van feribot iskelesinde düzenlenen merasimle açıldı
1973 Seçim gezisi için Isparta’ya gelen CHP Genel Lideri Bülent Ecevit’e taş ve şişe atıldı
2000 Mecburî Zelzele Sigortası uygulaması başlatıldı
2003 TÜBİTAK BİLTEN tarafından teknoloji transferiyle üretilen Türkiye’nin birinci küçük müşahede uydusu BİLSAT Rusya’dan uzaya gönderildi
2003 Türkiye’nin birinci ulusal maratoncularından Balkan ve Doğu Akdeniz kupalarında şampiyonlukları bulunan Şevki Koru 94 yaşında vefat etti
2008 MİLGEM kapsamındaki birinci ulusal tasarım savaş gemisi Heybeliada ile mayın avlama gemisi Akçay İstanbul’da denize indirildi
2008 Amerikalı aktör Paul Newman 83 yaşında öldü
2011 Denizli’deki Laodikya Antik Kenti’nde sürdürülen hafriyat çalışmalarında Anadolu’nun gerçek boyutlardaki birinci Afrodit heykel başı bulundu
2013 Sinema ve tiyatro sanatkarı Tuncel Kurtiz İstanbul’da 77 yaşında vefat etti
2016 Eski İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres 93 yaşında öldü
2016 ABD idaresi 1961’de diplomatik alakaların kesildiği Küba’ya 55 yıl ortadan sonra birinci sefer büyükelçi atama kararı aldı
2018 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AİHM terör örgütü elebaşı Abdullah Öcalan’ın cezaevinde makûs muamele ve azap gördüğü istikametindeki başvuruyu oy birliğiyle reddetti
28 Eylül
1730 İşverene Halil isyanı başladı
1865 Fransız kimya ve biyoloji alımı Dr Louis Pasteur öldü
1891 Moby Dick in müellifi Amerikalı şair ve müellif Herman Melville 72 yaşında öldü
1920 Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu Doğu’da ayaklanan Ermenileri yendi
1950 BM buyruğuna verilen Kore Birliği Türkiye’den yola çıktı Birlik evvel özel trenlerle İskenderun’a nakledildi buradan da gemilerle Kore’ye yanlışsız hareket etti
1955 Türk Migros İstanbul’da hizmete başladı
1970 Mısır Devlet Lideri Cemal Abdül Nasır vefat etti
1982 Halk ortasında Banker Kastelli diye anılan Abidin Cevher Özden Tunus’ta yakalandıktan sonra Türkiye’ye getirilerek tutuklandı
1995 Filistin Kurtuluş Örgütü başkanı Yaser Arafat ile İsrail Başbakanı İzak Rabin Batı Şeria’nın Filistin idaresine dönemi konusunda anlaştı
2011 Küba’da vatandaşların araba alması ve satması yasal hale getirildi
2013 Muharrir Turgut Özakman Ankara’da tedavi gördüğü hastanede 83 yaşında hayatını yitirdi
2013 Berlin Maratonu’nda erkeklerde 31 yaşındaki Kenyalı atlet Wilson Kipsang 2 03 23’lük derecesiyle dünya rekoru kırdı
2015 Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi NASA daha evvel buzul bulunan Mars gezegeninde sıcak aylarda tuzlu su aktığına dair güçlü delil bulunduğunu açıkladı
2016 Malatya 1 Ağır Ceza Mahkemesi Tepe Yayınevi’nde 3 kişinin öldürülmesine ait davada 5 sanığı tasarlayarak adam öldürme kabahatinden 3’er kere ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkum etti
2017 BM 25 Ağustos’tan bu yana Myanmar’daki şiddet olaylarından kaçarak Bangladeş’e sığınan Arakanlı Müslümanların sayısının 501 bine ulaştığını bildirdi
2021 Avrupa Birliği AB Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı UNDP ve MSB Ulusal Mayın Faaliyet Merkezince MAFAM hazırlanan proje kapsamında Türkiye’nin en doğusundaki İran hududunda bulunan 80 bin antipersonel mayınının temizlenmesine başlandı
29 Eylül
1499 İnebahtı Kalesi fethedildi
1902 Fransız romancı Emile Zola öldü
1911 Trablusgarp topraklarının İtalya’nın eline geçmesiyle sonuçlanan ve İtalya ile Osmanlı Devleti’ni karşı karşıya getiren Trablusgarp Savaşı başladı
1923 Filistin’de İngiliz mandası resmen yürürlüğe girdi
1929 Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Ankara Postası sinemasının birinci gösterimi İstanbul’da yapıldı
1933 Komünist Enternasyonal Genel Sekreteri Georgi Dimitrov’un suçlandığı Almanya Meclisi Reichstag’ın yakılması soruşturmasında öteki sanık Marinus Van Der Lubbe yangını çıkardığını itiraf etti
1960 Demokrat Parti kapatıldı
1984 Direktör Atıf Yılmaz 1984’te Bir Yudum Sevgi bir yıl sonra da Dul Bir Kadın isimli sinemalarıyla iki yıl üst üste Altın Portakal Ödülü’nü aldı
1992 Hakkari’nin Şemdinli ilçesi Derecik Jandarma Karakolu’na saldıran teröristlerden 200’ü öldürüldü
1994 Eski Adalet Bakanı ANAP’lı Mehmet Topaç Ankara’daki avukatlık ofisinde yasa dışı Dev Sol örgütü üyesi oldukları argüman edilen 4 kişinin silahlı saldırısı sonucu hayatını kaybetti
2016 15 Temmuz Şehitleri ve Gazileri Anma Günü olarak resmi tatil ilan edildi
2017 Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca hazırlanan Kaset iddianamesinde bilgi sahibi olarak beyanına yer verilen polis memuru Fatih A Deniz Baykal ile eski MHP’li yöneticilerin telefonlarını dinlediklerini itiraf etti
2019 MİLGEM Projesi kapsamında üretilen ulusal savaş gemisi Kınalıada Deniz Kuvvetlerine teslim edildi
2021 MSB SOLOTÜRK’ün Avrupa kıtasının en yüksek yanardağı olan İtalya’daki Etna üzerinden uçuş imajlarını paylaştı
30 Eylül
1207 Mevlana Celaleddin i Rumi Belh kentinde dünyaya geldi
1517 Oruç Reis Cezayir Zaferi’ni elde etti
1520 Yasal Sultan Süleyman tahta çıktı
1579 Sokullu Mehmet Paşa vefat etti
1930 Birinci sivil tayyareci Vecihi Hürkuş Beyefendi kendi yaptığı tayyaresiyle Göztepe’den Yeşilköy’e uçtu Vecihi Beyefendi Anadolu halkına birinci uçak seyahatlerini yapma imkanı da sağlamıştı
1955 Amerikalı aktör James Dean trafik kazasında 24 yaşında öldü
1956 Soprano Leyla Gencer San Francisco’da konser verdi
1960 Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu
1978 Başbakan Bülent Ecevit birinci Köykent uygulamasını Bolu’nun Mudurnu ilçesine bağlı Taşkesti köyünde başlattı
1991 İstanbul Metrosu’nun ön tünel inşaatı başladı
2010 Beyaz perdenin dev ismi Tony Curtis 85 yaşında ömrünü yitirdi
2012 AK Parti 4 Olağan Büyük Kongresi’nde tek aday olan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan yine genel başkanlığa seçildi
2013 Başbakan Recep Tayyip Erdoğan demokratikleşme paketini bir basın toplantısıyla açıkladı Paketle TBMM dahil kamuda fiili olarak uygulanan başörtüsü yasağına son verildi
2015 Filistin devletinin bayrağı BM Genel Konseyinde alınan karar sonrasında düzenlenen merasimle birinci kere Birleşmiş Milletler’de göndere çekildi
2016 İsrail Mavi Marmara olayında yakınlarını kaybeden ailelere ödenecek 20 milyon dolarlık tazminatı Türkiye’ye aktardı
2021 İklim değişikliği tehdidi Ulusal Güvenlik Şurası MGK bildirisinde yer aldı
1 Ekim
1730 Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa İşverene Halil İsyanı’nı çıkaranların istekleri doğrultusunda Padişah III Ahmet tarafından boğduruldu
1931 Ressam Ruhi Arel 51 yaşında vefat etti
1942 Bakanlar Şurası cümbüş yerlerinin saat 22 00’de kapatılması kararı aldı
1949 Mao Zedong önderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu Mao Çin Halk Cumhuriyeti’nin birinci lideri seçildi
1951 Hava Harp Okulu açıldı
1956 Müellif Eflatun Cem Güney Andersen Masal Ödülü’nü kazandı
1963 Cezayir Devlet Lideri Ahmet Bin Bella ülkede Fransızlara ilişkin tüm toprakların kamulaştırılması buyruğunu verdi
1972 Boksör Cemal Kamacı 63 5 kiloda Avrupa Şampiyonu oldu
1985 İsrail güçlerinin Tunus’taki Filistin Kurtuluş Örgütü FKÖ ofislerine düzenlediği hava akınında 68 kişi öldü
1987 Mihail Gorbaçov Sovyetler Birliği devlet başkanlığı vazifesini üstlendi
1992 Bitlis’in merkeze bağlı Cevizdalı köyüne saldıran teröristler ortalarında çocuk ve bayanların da bulunduğu 37 kişiyi öldürdü 20 kişiyi yaraladı 13 korucuyu kaçırdı
1992 Bayanların da harp okullarına alınmasına ait yasa tasarısı TBMM’de kabul edildi
1995 Afyonkarahisar Dinar’da 6 1 büyüklüğündeki sarsıntıda 90 kişi öldü 250 kişi yaralandı
2005 Kocaeli Ford Otosan Rallisi’nde yarış araçlarından birinin çarpması sonucu ağır yaralanan Kanal D kameramanı Besim Kemal Dede hayatını kaybetti
2011 İspanya’nın kuzeydoğusundaki Bask bölgesinin bağımsızlığı için uğraş eden ve AB terör örgütleri listesinde bulunan ETA’ya bağlı Ekin isimli örgüt kendini feshettiğini açıkladı
2013 ABD hükümeti iktidar ile muhalefetin 6 haftalık bütçe çıkarma konusunda uzlaşmaya varamaması üzerine 17 yıl ortadan sonra resmi olarak kapandı
2013 Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi 14 yaşına gelmeden ve kendi isteği olmadan erkek çocuklarının sünnet edilmemesini öngören raporu 19’a karşı 77 oyla kabul eti Rapor Türkiye’de reaksiyonla karşılandı
2019 Oyuncu Tarık Ünlüoğlu İstanbul’da tedavi gördüğü hastanede 62 yaşında hayatını yitirdi
2021 Saadet Partisi Yüksek İstişare Heyeti Lideri Oğuzhan Asiltürk tedavi gördüğü hastanede 86 yaşında hayatını kaybetti
2021 Türk basketbolunun duayenlerinden Işık Germen 73 yaşında vefat etti
2021 Dünyanın en yüksek enflasyon oranına sahip Venezuela’da para ünitesinden altı sıfır silindi
2 Ekim
1187 Selahaddin Eyyubi Kudüs’ü fethederek 88 yıllık Frank işgaline son verdi
1608 Çağdaş teleskobun prototipi Jan Lippershey tarafından yapıldı
1730 III Ahmet’in saltanattan çekilmesiyle I Mahmut tahta çıktı
1730 Divan şairi Nedim 48 yaşında vefat etti
1836 Darwin Brezilya Galapagos Adaları ve Yeni Zelanda’yı kapsayan beş yıllık gezisinden İngiltere’ye döndü Bu çalışmaları 1859’da yayımlayacağı Türlerin Kökeni isimli çalışmasının kaynağını oluşturdu
1923 İstanbul’a 13 Kasım 1918’de gelen ve 16 Mart 1920’de kenti büsbütün işgal eden İtilaf Devletleri’nin son birlikleri Dolmabahçe rıhtımından gemilere binerek kenti terk etti
1953 Batı Almanya NATO’ya kabul edildi
1957 Orta Doğu Teknik Üniversitesinin temeli atıldı
1963 Sivas Kongresi Heyeti Temsiliye üyelerine ve Birinci TBMM üyeliklerine aylık bağlayan kanun kabul edildi
1963 Kurtuluş Savaşı kumandanlarından Refet Bele vefat etti
1964 Bilim adamları sigaranın kanser nedeni olabileceği tarafındaki bulguları açıkladı
1970 Ankara’da Merkezi Antlaşma Örgütü CENTO binasına bomba atıldı
1974 Eski Ulusal Birlik Komitesi üyesi General Cemal Madanoğlu ve arkadaşları Sıkıyönetim Askeri Mahkemesindeki Cunta davasında beraat etti
1975 ABD Türkiye’ye konulan silah ambargosunu kısmen kaldırdı
1976 Dünya Ağır Sıklet Boks Şampiyonu Muhammed Ali İstanbul’a geldi
1984 12 Eylül 1980 sonrası birinci grev Tuzla’da iki tersanede başladı
1985 Aktör Rock Hudson AIDS’e yenik düşerek 59 yaşında Beverly Hills’teki konutunda öldü
1989 TV 3 ile GAP TV yayına başladı
1992 Ege Denizi’ndeki tatbikatlar sırasında ABD’ye ilişkin uçak gemisi Saratoga’dan atılan iki füze Muavenet Muhribi ne isabet etti gemi kumandanıyla bir arada 5 denizci şehit oldu 13 kişilik işçi yaralandı
2006 Orhan Pamuk Nobel Edebiyat Mükafatını aldı
2012 8 Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın cenazesi Topkapı’daki Anıt Mezar’dan çıkarılarak İsimli Tıp Kurumuna götürüldü 5 Ekim’de tekrar toprağa verildi
2012 28 Şubat devrinin Başbakan Yardımcısı Tansu Çiller Ankara Cumhuriyet Başsavcılığının yürüttüğü 28 Şubat soruşturmasında mağdur sıfatıyla tabir verdi
2015 Kafes aksiyon planı Amirallere suikast Gölcük’te ele geçirilen belgeler ile Çağdaş Ömrü Destekleme Derneği ÇYDD ve Çağdaş Eğitim Vakfı ÇEV yöneticileri hakkındaki argümanlara ait belgelerin birleştirildiği 84 sanıklı Poyrazköy’de ele geçirilen mühimmat davasında mahkeme heyeti 83 sanığın beraatine karar verdi
2018 Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı 2 Ekim’de evlilik süreçleri için gittiği Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğunda öldürüldü
2020 Türkiye’nin birinci lityum iyon pil üretim tesisinin temeli Kayseri’de atıldı